نقش مربی در مهار اضطراب

نقش مربی در مهار اضطراب

یکی  از مولفه‌­هایی که می­تواند بر روی شخصیت، رفتارهای اجتماعی کودکان، جوانان و حتی بزرگسالان و تغییر الگوهای ذهنی تاثیر قابل ملاحظه­ عمیق و اصولی بگذارد مربی­ و استاد می­باشد. این فرد می­تواند مربی ورزش، روحانی، استاد دانشگاه یا یک هنرمند باشد. موضوع مهم این است که انسان او را به­ عنوان مرشد و مراد خود بپذیرد و شیفته و علاقمند شخصیت معنوی و اخلاقی‌­اش شود و او را الگوی خود قرار دهد. همه ما کم و بیش به چنین افرادی وابسته هستیم که در جامعه و شهر­مان هم با ضریب اجتماعی (شهرت) مختلف حتما می‌شناسیم.

مسلماً هر فرد فرهیخته­ و صاحب کمالی برای جایگاه استادی و مربیگری و تربیت اخلاقی مناسب نیست؛ یعنی تهذیب نفس شرط لازم هست، ولی کافی نیست. یک مربی شایسته علاوه بر تهذیب نفس ویژگی‌های دیگری هم باید داشته باشد. به طور قطع ویژگی‌های مربی شایستگی‌های علمی، عملی و اخلاقی او باید در عمل به اثبات رسیده باشد.

این افراد تاثیر بسزایی در تغییر دیدگاه­‌های انسان (الگوهای ذهنی) دارند. آنان می­توانند الگوهای ذهنی را از منفی‌نگری به مثبت‌نگری تغییر دهند. یعنی دیواره­‌های منفی­‌بینی را تخریب کنند و سازه‌­های مثبت ­اندیشی را در ذهن بنا سازند. آن چه مسلم است مربی در تغییر چارچوب­‌های ذهنی و مسیر مثبت­ اندیشی و کلا در فرایند تربیت انسان نقشی سازنده و زیربنایی ایفا می‌کند.

به­ طور معمول انسان پیرو نظرات کسی می­شود که به او علاقمند باشد. مربی و مرشد یعنی فردی که به او علاقه داریم، این محبت و مهر پتانسیلی ایجاد می­کند که توانایی هدایت فکری انسان­‌های دیگر را دارد، همان چیزی که رهبران اجتماعی، سیاسی، ورزشی و مذهبی و… که به اتکای آن پیروان زیادی پیدا می­کنند. به­ واسطه­ همین علاقه­ فطری که بین مربی و افراد یک جامعه پیدا می­شود، آن­ها می­توانند تاثیر اغلب مثبت و شگفتی­­ بر تحولات ذهن و فکری انسان‌ها بگذارند.

برخی مربیان، قبل­ از مسابقه با ورزشکار صحبت­‌های هیجانی و عاطفی می­کنند(تو باید قهرمان بشی- مدال طلا تو چنگته و…). روان­شناسان ورزش و بیش­تر مربیان موفق­؛ مخالف صحبت­‌های محرک قبل از مسابقه هستند. آن­ها عقیده دارند که این حرف­ها نه تنها مفید نیستند، بلکه ممکن است مضر هم باشند و ورزشکار را دچار استرس کنند.

پژوهش­گران می­گویند:«بازیکن پیشاپیش برای مبارزه (هر مسابقه نوعی مبارزه است) مضطرب یا دل ­نگران است، ازاین­رو هر صحبت دیگری قبل از مسابقه، سطح استرس او را بالا می­برد و بیش از اندازه تهییج ­اش می­کند». ارایه رهیافتی معتدل که بررسی داده­ ها را در برگیرد، شاید راه­ کار بهتری باشد.

برانگیختن اشتیاق برای مسابقه را باید در تمرینات مورد توجه قرار داد. مربیان سنتی معمولا به ورزشکار کمک می­کنند تا علت رشد این­گونه دغدغه­ ها و احساسات منفی درونی را پیدا کند، سپس با سعی و تلاش دست به اصلاح یا تغییر آن­ها می­‌زنند (استرس­ زدایی). دانستن علت پدید آمدن چنین نگرانی‌هایی شاید جالب باشد، اما جواب آن، لزوما برای غلبه بر مشکلات روحی (استرس) ورزشکار کافی نیست.

راه­‌های پیش­گیری

۱- بهره‌­گیری از روش‌های کسب آرامش یا مراقبه.

۲- تغییر شیوه­‌های تمرین.

۳- مدیریت استرس (به خصوص در میدان مسابقه).

۴- دوری از دغدغه­‌های منفی و بی­‌جا (به فکر برد و باخت نبودن).

۵- حضور بیش­تر در اجتماعات ورزشی و مسابقات.

۶- پرهیز از تنهایی زیاد.

اضطراب احساسی ناراحت­ کننده و مبهم از ترس، وحشت، یا خطر با منشا ناشناخته است که بر ورزشکار مستولی می­گردد، امکان دارد ناگهانی روی دهد و زود هم برطرف شود، اما احتمال مزمن شدن آن نیز وجود دارد.

نشانه­‌ها:

احساس نگرانی، عدم اطمینان، دل­شوره، افزایش ضربان قلب، خشکی دهان، تند شدن تنفس و تپش قلب، لرزش یا پرش عضلات، انقباض عضلانی، سردرد، کمردرد، عرق کردن بدن و حتا کف دست، تهوع، اسهال، مشکل در تمرکز، تحریک­ پذیری و…

افزایش ناگهانی اضطراب، ممکن است موجب بروز حمله­ هراس و فرار از موقعیت شود (عدم شرکت در مسابقه).

علل بروز اضطراب

فعال شدن مکانیسم‌های دفاعی بدن برای مبارزه یا فرار از ترشحات غدد فوق­ کلیوی، و موادی که از تجزیه­ آدرنالین در بدن جمع می­شوند (کته­ کول­ آمین‌ها)۱و اثرات جانبی آن­ها. گاهی تلاش برای پرهیز از اضطراب، موجب اضطراب بیش­تر می­شود. استرس با هر منشاء (ترس از شرکت در مسابقه یا جو سالن، سابقه­ خانوادگی، خستگی ناشی از تمرین، حضور در موقعیت­‌هایی که قبلا استرس­ زا بوده­‌اند یا طی آن­ها به ورزشکار آسیب رسیده است، مدال­‌طلبی غیرمنطقی، ترک اعتیاد و…) بروز اضطراب را تسریع می­کند.

اضطراب و ترس، قبل­ از هر مسابقه، در اغلب بازیکنان وجود دارد. حذف آن­ها غیرواقع ­بینانه و حتا مضر می­باشد. گفته‌ها و توصیه‌­های پیش از بازی (توسط مربی و دیگر عوامل تیم) کـه بر برنده شدن بازیکن تاکید نماید، اضطراب او را تشدید می­کند. اگر بازیکنان را راحت گذاشته تا بروند و خودشان باشند و هرچه می­خواهند انجام دهند، بهتر از تاکیدها و اصرارهای بی­جا بر برنده شدن و کسب مدال است، و از اضطراب آنان نیز می‌کاهد. ازاینرو نقش مربی در مهار اضطراب تعیین کننده است.

انواع اضطراب

۱- اضطرابِ صفتی: یک خصوصیت شخصیتی است و بخشی از الگوی رفتاری ورزشکار. فرد حتا در موقعیت ­های غیر تهدیدآمیز هم دچار اضطراب می­گردد. مثال: ورزشکار نگران  است مبادا در روز مسابقه مریض شود.

۲- اضطرابِ حالتی: هیجانی موقتی نسبت به موقعیتی که تهدید به حساب می­آید، و بسته به شرایط محیط؛ تغییر می­کند. مثال: بازیکن درآغاز بازی به­ خاطر جو پُرالتهاب سالن؛ مضطرب می­شود، اما بعد از چند دقیقه این احساس افت می­کند.

۳- اضطرابِ تطابقی: اختلال در تطابق یافتن با شرایط تازه. مثال: عضویت ورزشکار در تیم یا باشگاهی جدید.

۴- اضطرابِ وسواسی- جبری: جبر قرار گرفتن در موقعیتی خاص. مثال: نگرانی و اضطراب دایمی ورزشکار از صحنه­ مسابقه.

۵- اضطرابِ هراس عمومی: مثال: واهمه­ ورزشکار از حریفان قوی­تر.

۶- اضطرابِ رقابتی(ترکیب صفتی و حالتی): نگرانی مدام از مسابقه، چون ورزشکار رقابت را نوعی تهدید روانی به حساب می­ آورد، اضطراب او در هر مسابقه افزایش می­‌یابد.

۷- اضطرابِ عدم تسلط بر شرایط:ناتوانی در مدیریت رفتار که به دو شکل بروز می­کند:

حالتی- ­شناختی: شامل تشویش و نگرانی است.

حالتی- ­جسمانی: شامل انگیختگی جسمی است.

برخی ممکن است اضطرابِ حالتی جسمانی (بیولوژیک = زیست­شناختی) زیادی داشته باشند، اما در همان حال آرام و هوشیار بوده؛ یعنی اضطراب حالتی- شناختی­شان کم باشد (از نظر روانی خود را خونسرد نشان می­دهند). نمیتوان نقش مربی در مهار اضطراب را نادیده گرفت.

شیوه­‌های غلبه بر اضطراب:

تکنیک‌های جسمی مانند آرام­ سازی بدن (مراقبه).

تکنیک­‌های روان­شناختی مانند تصویرسازی ذهنی.