خشونت در ورزش

ورزش و فعالیت­های جانبی آن، زمان و نیروی فراوانی از افراد هرجامعه را به خود اختصاص داده و جایگاه مهمی در فرهنگ مردم پیدا کرده است. رقابت­های ورزشی؛ ورزشکاران و تماشاگران را در وضعیت­هایی قرار می­دهند که ممکن است قواعد، هنجارها و تقسیم کار رایج به آسانی نقض و به رویارویی­های پرخاشجویانه و خشونت­ بار منتهی شود در یک کلام خشونت در ورزش.

به­­ ویژه بین طرفداران و هواداران تیم­های فوتبال بیش از سایر رشته­ های ورزشی، رفتار خشن و پرخاشجویانه، مشاهده می­شود. آشکارترین نمونه­ رفتار خشونت­بار طرفداران فوتبال، پدیده­ی موسوم به  «اوباشی­گری»  است که امروزه به شکل نسبتا سازمان یافته­ ای در کشورهای صاحب ­نام فوتبال به خصوص در اروپا رواج دارد.

در انگلستان، هولیگان­ها (اوباش) با عقاید و افکار تعصب­ آمیز، باعث وقوع فجایع بسیاری بوده­ اند. در ایتالیا، علاقه­ دیوانه­ وار و بیمارگونه­ برخی از طرفداران تیم­های فوتبال و نیز رفتار پرخاشجویانه و ویرانگر آنان در عرصه­ مسابقات فوتبال سبب شده که به آنان لقب  تیفوسی­  داده شود. به ­نظر برخی از پژوهشگران، بین تمام فعالیت­های ورزشی بیش­تر ورزش فوتبال است که سبب رفتار اوباشی­گرانه به مفهوم عام آن می­شود (به­ دلیل کثرت طرفداران).

از اواخر دهه­ شصت میلادی، پژوهشگران و نظریه­ پردازان علوم اجتماعی دلایل و تفسیرهای متفاوتی در مورد اوباشی­گری و خشونت تماشاگران فوتبال ارایه داده­ اند که گستره­ آن شامل دگرگونی­های کلان اجتماعی تا عوامل جزء می­شود. با رشد تدریجی سطح فرهنگ­ جوامع، طرفداری و تماشاگری در فوتبال، یعنی خشونت در ورزش و رفتار پرخاشجویانه گاه­ به گاه، باعث شد تا گرایش تحقیقات مراکز علمی و پژوهشی از توجه محض به بحث­های نظری به رفتار طرفداران فوتبال در این کشورها معطوف گردد.

پدیده­ خشونت در ورزش در سه سطح قابل بررسی است:

اول: تماشاگران و طرفداران مسابقات که در قالب هواداری از تیم­های محبوب­شان علیه یکدیگر و گاه در مورد اموال و دارایی­های عمومی دست به خشونت می­زنند.

دوم: خشونت تماشاچیان علیه بازیکنان تیم حریف.

سوم: خشونتی که بین بازیکنان دو تیم در زمین مسابقه روی می­دهد.

در بین سطوح سه­ گانه­ فوق، مورد اول به دلیل عواقب وسیع­تر، همواره بیش­تر مورد توجه پژوهشگران بوده است.

برخی رشته­ های ورزشی مثل فوتبال به طرفدارانش اجازه می­دهد که عمیق­ترین احساسات خود را با بعضی نمادها و قراردادهای زبانی نشان دهند. این موضوع زمینه­ ای برای ایجاد دسته­ بندی­ های اجتماعی و از جمله تقسیم طرفداران به دوست و دشمن ­شده است. از دید برخی تماشاچیان، مسابقه یک بازی ورزشی دوستانه و ساده بین دو تیم یا دو نفر نیست، بلکه فرصتی برای نبردی تشریفاتی است. چنین تشریفات و رسومی ممکن است در موقعیت­های خاص و پیش­بینی نشده­ ای، تبدیل به زد وخوردهای فیزیکی (خونین) شود.

ورزشگاه مکانی است برای بازی، نه لشکرکشی؛ درحالی­که از دید طرفداران، میدان مسابقه نمادی است که درآن نبرد بین دو گروه دوست و دشمن انجام می­گیرد، گرچه حتی خود ورزشکاران به چنین چیزی معتقد نباشند.

انسان ذاتا پرخاشجو نیست، بلکه پرخاشگری رفتاری اجتماعی ­است که­ از راه تجربه­ مستقیم یا مشاهده­ رفتار دیگران منتقل می­شود. نظریه­ پردازان در تحلیل اعمال خشونت­ آمیز و پرخاشجویانه توجه خاصی به رسانه­ های همگانی دارند.

براساس نظریه­ محرومیت­ تهاجم، محدودیت­ها به ­عنوان محرک­هایی برای بروز رفتارهای تهاجمی عمل می­کنند. ازاین­رو محدودیت­ در امکانات رفاهی و بهداشتی، کمبود در سرویس­های رفت­­­ و آمد، محدودیت­های ایجاد شده توسط نیروی­ انتظامی و مسؤولان ورزشگاه­ها و… انگیزه­ افراد برای نشان­ دادن خشونت و رفتارهای تهاجمی را افزایش می­دهد. یعنی افراد بیش­تر به دلیل عوامل محدودکننده­ بیرونی و نه انگیزه­ های درونی دست به خشونت می­زنند.

یافته­ های پژوهشی در این بخش نشان از رابطه­ معنادار و مستقیم عوامل محیطی ورزشگاه با گرایش به خشونت و رفتار خشونت­ آمیز تماشاگران دارد، به­ طوری­که هرچه نارسایی عوامل محیطی بیش­تر شود، گرایش به خشونت و بروز واکنش­های خشونت­ آمیز در رفتار آنان نیز افزایش می­یابد.

تحت­تاثیر چنین جوی، تماشاگران ممکن است واکنشی نشان دهند که در محیط­ های دیگر حاضر به انجام آن نباشند. شاید این موضوع به دلیل جمعیت زیاد حاضر در ورزشگاه است، که افراد همدیگر را نمی­شناسند و چندان در قید مهار رفتارشان نمی­باشند. به ­بیانی روشن­تر، هرچه تلقی افراد از جّو ورزشگاه به فضای گفته شده نزدیک­تر باشد، راحت­تر تابع رفتار جمعی قرار می­گیرند.

به ­نظر می­رسد آموزش تماشاگران یا به قول رسانه­ ها، فرهنگ­سازی و نیز بهبود عوامل محیطی، از جمله راه­کارهای اساسی مهار خشونت و پرخاشگری به شمار می­آید.